Het dilemma van de proloog

Wanneer gebruik je een proloog om jouw verhaal te beginnen? Kan het eerste hoofdstuk niet net zo goed als introductie dienen? 

Een proloog kun je gebruiken om:

1. vlug en sfeervol (een deel van) het achtergrondverhaal te introduceren;
2. een gebeurtenis in het verleden of in de toekomst van het verhaal te laten zien om de lezer op het puntje van zijn/haar stoel te zetten, of;
3. een situatie weer te geven vanuit het perspectief van het hoofdpersonage of een bijpersonage, vaak om een fragment van de plot te vertellen dat niet in een ander hoofdstuk past.

Proloog - onzin of zinvol?

Het belangrijkste om te weten, is dat een proloog niet cruciaal is. Zo kun je het beste het achtergrondverhaal verspreiden over de hoofdstukken - vraag je ook af of de lezer die achtergrond überhaupt moet kennen - en kun je de aandacht van de lezer net zo goed trekken met een actievol eerste hoofdstuk.

De derde optie is dan ook de meest gangbare om wel een proloog te gebruiken. Je schrijft dan een scène die los lijkt te staan van het verhaal zelf, en die pas later in het verhaal betekenis krijgt. Hiermee speel je in op de nieuwsgierigheid van de lezer, dus vermijd uitleg en focus je op actie en spanning.

Wil je een proloog voor jouw verhaal schrijven, stel jezelf dan altijd de volgende vragen:

'Als ik mijn proloog ‘Hoofdstuk 1’ noem, loopt het verhaal dan nog soepel?'

Als de proloog chronologisch doorloopt op het eerste hoofdstuk, dan is de proloog het eerste hoofdstuk. Weg met dat woord dus. Is de overgang tussen hoofdstuk één en twee niet goed, misschien kun je die eerste dan juist een proloog maken.

'Heeft de lezer zonder de proloog te weinig achtergrondinformatie bij de start van het verhaal?'

Wees niet bang de lezer in het diepe te gooien; dit willen ze juist. Niets intrigeert meer dan het onbekende, dan het opvullen van de gaten en het oplossen van het mysterie. Gebruik je de proloog dus alleen om informatie vooraf te geven, dan kun je hem per definitie al schrappen.

Als de achtergrondinformatie wel degelijk nodig is, verweef die dan in de eerste paar hoofdstukken. Maak het duidelijk door dialoog, door sfeerbeschrijvingen, door gedachtes van het hoofdpersonage. Wat je ook doet: vermijd infodumps en houd de actie gaande.

'Gebruik ik mijn proloog alleen om de aandacht van de lezer te pakken te krijgen?'

Ook hiervoor kun je beter het eerste hoofdstuk gebruiken. Als je door een chronologische gebeurtenis in de plot gegepren wordt in de proloog en vervolgens pas bij hoofdstuk één aankomt, kan het zijn dat de spanning juist wegvalt. Staat de aandachttrekker los van de beginplot, dan is een proloog wel mogelijk.

Zo wordt in detectiveromans de proloog vaak gebruikt om een moord te laten zien. Dit wordt doorgaans vanuit een ander perspectief gedaan, wat meteen vragen oproept bij de lezer. In dit geval is de proloog de aanleiding voor het verhaal om vertelt te worden.

Door: Reinoud Schaatsbergen