Lid sinds

17 jaar 8 maanden

Rol

  • Gewone gebruiker

Show and tell

4 juni 2009 - 6:36
"Show, don't tell!" krijgt zo'n beetje elke schrijver wel eens naar zijn hoofd geslingerd, vooral de mensen die nog niet zo veel ervaring hebben. Deze woorden hebben heel wat fronsen veroorzaakt. Wat is dat dan, show, don't tell? In deze post geef ik mijn visie (die niet per se waar of heilig is). Eerst het verschil maar eens benoemen. Show is tonen, tell is vertellen. Het verschil zit hem dus in de manier waarop je de lezer de broodnodige informatie voorschotelt. Stel, je hebt een nieuwe fiets en wil je beste maatje dat laten weten. Dan kun je twee dingen doen: je zegt blij "ik heb een nieuwe fiets!" of je laat je nieuwe fiets aan je maatje zien. In het eerste geval weet je maatje alleen dat je een nieuwe fiets hebt, in het tweede geval ook hoe die eruit ziet. Laten zien (show) geeft meer informatie. Helaas kost het ook meer moeite en tijd (aka tekst) om dat voor elkaar te krijgen. Hoe vertaalt die nieuwe fiets zich in een stukje uit je verhaal? Voorbeeldstukje met veel tell:
Jan liet zijn hond uit. Het was mooi weer en hij floot een liedje. Zijn hond, Max, stopte bij een boompje en plaste. Jan wachtte geduldig. Er liep een mooi meisje voorbij en hij keek haar na.
Dit is natuurlijk erg overdreven, maar dat maakt straks wat duidelijker wat het verschil is. In de tekst hierboven zit weinig informatie. Je weet wat er aan de hand is, maar het is erg moeilijk om als lezer in te schatten wat de schrijver in zijn hoofd had toen hij dit schreef. Er zitten weinig details in, de karakters zijn plat en weinig uitdagend. Zelfde stukje, nu met show:
Jan slenterde met zijn hond Max over straat. De zon scheen fel en perste het zweet uit zijn porien. Het kon hem niet deren, hij floot lekker de laatste zomerhit. Max trok de lijn strak toen hij stopte bij een uitgedroogd boompje. Hij tilde zijn poot op en leegde met een tevreden zucht zijn blaas. Jan leunde op zijn gemak tegen een geparkeerde auto en keek om zich heen. Aan de overkant van de straat klikklakte een meisje met lange blonde haren voorbij. Jans blik werd eerst naar haar voorgevel getrokken en daarna bleef hij aan haar goedgevulde achterwerk hangen tot ze de hoek om sloeg.
Het eerste wat opvalt is natuurlijk dat het tweede stuk veel langer is. Voor details heb je nu eenmaal meer woorden nodig, hoewel je met goed doseren en de juiste woorden kiezen toch een eind komt. Verder is de scene duidelijker en komt de bedoeling van de schrijver beter over. De sfeer komt beter naar voren. Is dat dan hoe je verhalen moet schrijven? Nee. Nee? Nee. Als je overal show gaat gebruiken, wordt je verhaal kilometers lang en er traag om te lezen. De lezer onthoudt die details echt niet allemaal en soms zijn ze niet eens nodig. Iedereen weet wel hoe een hond pist, het doet er niet echt toe wat voor liedje hij fluit. Het is dus de bedoeling dat je een goed evenwicht vindt tussen tonen en vertellen.
Jan slenterde met zijn hond Max over straat. De zon scheen fel en perste het zweet uit zijn porien, maar hij floot gewoon een liedje. Max stopte en piste tegen een boompje. Op zijn gemak leunde Jan tegen een geparkeerde auto. Het blonde meisje dat langsliep, liet zijn buik kriebelen en hij keek naar haar kont tot ze de hoek om was.
Ik hoop dat iedereen het met me eens is dat bovenstaande tekst beter wegleest dan een van de andere twee. Een gezonde mix van show en tell. Hopelijk hebben jullie wat aan dit stukje en/of kunnen jullie het aanvullen en uitbreiden met jullie eigen kennis en ervaring :)

Lid sinds

17 jaar 5 maanden

Rol

  • Gewone gebruiker
4 juni 2009 - 12:44
Oeh, als ik erover nadenk is mijn voorbeeldje over de kraaiende haan als teken van 'ochtend' wellicht ook erg cliché... ;)

Lid sinds

16 jaar 10 maanden

Rol

  • Gewone gebruiker
4 juni 2009 - 12:53
cliché of hachee? sorry, flauw. Maar toch wordt het volgens mij veel in spannende verhalen, thrillers en horror gebruikt. Cliché is natuurlijk die akelig krassende uil op een scheefgezakte grafzerk als de moordenaar eraan komt, maar dat bedoel ik ook niet. Het is meer de innerlijke geestesgesteldheid die beschreven wordt door de omgeving, om even bij Trenke haar voorbeeld te blijven: de fietser die in de herfst met tegenwind en in de miezerende regen fietst gaat niet zitten overpeinzen dat het geweldig is om verliefd te zijn. Dat doet wel die fietser die geen wind heeft, geen regen en geniet van de kleuren van de blaadjes. Ben jij dan meer van de 'contrastdecors'? De man die supereenzaam is en dat benadrukt wordt door de vrolijke, lawaaierige kermis om hem heen of de jongen die helemaal in de knoop zit, langzaam psychopatisch wordt en de school waarin hij zich bevind alleen maar serene vrolijk babbelende medeleerlingen laat zien. Maar het decor of de omstandigheden en de manier waarop die beschreven worden zijn twee verschillende dingen.

Lid sinds

16 jaar 7 maanden

Rol

  • Gewone gebruiker
4 juni 2009 - 13:07
Ieder weerstype kun je in een bepaalde sfeer zetten en dus kan ook de zomerzon een moord in leiden, het ligt allemaal aan de bril waardoor de hoofdpersoon de wereld ziet. Een voorbeeld uit de losse pols; Marieke had haar bikini vanmorgen in een opwelling aangetrokken. Nu lag ze heerlijk in haar pauze een beetje bij te bruinen. De weldadige warmte trok langzaam via haar huid, haar hele lichaam door. Stiekem gluurde ze door haar wimpers. Op een bankje verderop zat een man in pak met een pet over zijn hoofd getrokken. Wat moest die het warm hebben. Hij had natuurlijk niet het voordeel van vrouwelijke intuïtie gehad. Ze rekte zich nog eens uit en soesde lekker verder. Karel deed zijn stropdas een stukje losser en trok zijn pet zo ver mogelijk over zijn ogen. Door die vervloekte zon was hij nu al door zijn pak heen gezweet. Helaas was dit de enige manier om rond lunchtijd ongemerkt in het park te kunnen zitten. Hij zette zijn broodtrommel op schoot en at met voorzichtige hapjes. Onder de rand van zijn pet door kon hij nog net het meisje in het gras zien liggen. Ze had schaamteloos weinig aan en lag daar als de eerste de beste biefstuk op de grond te garen. Misschien zou hij de warmte nog in haar huid kunnen voelen als hij haar over tien minuten in de parkeer garage zou onderscheppen.

Lid sinds

17 jaar 4 maanden

Rol

  • Gewone gebruiker
4 juni 2009 - 13:18
Is dit een voorbeeld voor of tegen tell? Er zit namelijk heel veel tell in. (heerlijk, weldadig, stiekem, lekker, voorzichtige)

Lid sinds

17 jaar 4 maanden

Rol

  • Gewone gebruiker
4 juni 2009 - 13:26
@ Pien Ling: wwaarom kan de zon niet schijnen als er een moord wordt gepleegd?
Redhed, wat ik geleerd heb is dat de beschrijving van het decor juist de stemming van de hoofdpersoon moet benadrukken en verhevigen. (Maar die beschrijving moet dus niet de oorzaak zijn van die stemming, die ligt ergens anders.) Kijk maar naar het voorbeeld van Trenke hierboven, dat is precies wat ik bedoel.
Ik zou het juist veel verrassender en schrijnender vinden als de zon wél schijnt.

Lid sinds

17 jaar 8 maanden

Rol

  • Gewone gebruiker
4 juni 2009 - 17:35
Persoonlijk vind ik het onzin om alle "hij voelde zich verdrietig" te schrappen. Soms is dat gewoon het handigst om te gebruiken. Daarom hamerde ik ook op het evenwicht. Tell is geen taboe, net zoals zout in de keuken gebruiken geen taboe is. Je moet er alleen niet te veel gebruiken want dan wordt je maaltijd smerig en onverteerbaar. Maar zonder tell moet je het op smaak brengen met andere kruiden en die kunnen best overheersend zijn. Tell is handig als je iets vertelt dat niet voor verschillende interpretaties vatbaar is. Je kunt je hoofd maar op een manier door een open staldeur steken. Een hond pist maar op een manier. Als je daar met show de aandacht op gaat vestigen, wordt het belangrijker dan het is.

Lid sinds

17 jaar

Rol

  • Gewone gebruiker
4 juni 2009 - 18:11
[half off topic]De clue van mijn voorbeeld was juist dat het hetzelfde weer was, maar dat de één er anders tegen aankeek dan de ander. De vrolijke merkt niet op dat er een druppel op zijn neus valt, de ander vreest direct dikke hoosbuien... Een beetje zoals een vrolijk mens denkt: Wat kwetteren de vogels vrolijk! en een minder vrolijk iemand: Wat hebben die vogels toch te kwetteren! :) [/half off topic]

Set

Lid sinds

19 jaar

Rol

  • Gewone gebruiker
4 juni 2009 - 19:49
Ik ben het eens met Micha dat er een evenwicht moet zijn. Het moet niet te gezocht worden. Aan de andere kant kan een weerkerend beeld, of een bepaald symbool in een verhaal veelzeggender zijn dan steeds de letterlijke beschrijving. Commentaar van mijn redacteur was op een gegeven moment: je hebt een intriest verhaal geschreven, er word veel gehuild. Kies nu eens drie momenten in het hele boek waar gehuild mag worden. De rest schrappen. Wat doe je dan met die rest? Bij die rest heb ik gezocht naar alternatieven om duidelijk te maken dat mijn hoofdpersoon zich kl*te voelde. Er zijn uiteindelijk stlechts twee tranen momenten overgebleven. Het heeft mijn tekst sterker gemaakt.

Lid sinds

17 jaar 5 maanden

Rol

  • Gewone gebruiker
4 juni 2009 - 23:24
Je moet het tell inderdaad niet krampachtig vermijden en er een tegenwicht/ritme in vinden. Maar soms zijn dingen wel voor verschillende interpretaties vatbaar. Wanneer Micha bijv. zegt dat een hond maar op één manier pist, schiet bij mij toch de vraag binnen of dat zo is (soms denk ik veel te veel na ;) ). Voor de meeste mensen zal het een worst zijn, maar als ervaren plassende-honden-bekijker, is mij juist opgevallen dat het wel op verschillende manieren kan ;). (wanneer hij zijn blaas leegt, kan dat soms een minuut duren (ligt eraan hoeveel water de hond is ingegaan), als het markeerplasjes zijn, zijn enkele druppels al genoeg). Nou ja, dat had ik ook al met die ochtendlucht ;). Al met al is het belangrijkste misschien dat wat je beschrijft geen vragen moet oproepen, ook niet bij mensen die ergens verstand van (denken te) hebben. Soms is het volgens mij zelfs handiger om juist voor die kenners bepaalde details te vermijden. Het hoofd steekt uit de staldeur en de hond plast. Hoe, wat en waar dat kan de lezer waarschijnlijk zelf wel invullen (of denk ik nu te gemakkelijk?).

Lid sinds

17 jaar 8 maanden

Rol

  • Gewone gebruiker
5 juni 2009 - 0:29
Als het belangrijk is voor het verhaal dat de hond er een minuut over doet, of zijn terrein markeert, moet je het natuurlijk wel vermelden.

Lid sinds

15 jaar 7 maanden

Rol

  • Gewone gebruiker
5 juni 2009 - 9:10
Ik ben een tell mens, denk ik, alhoewel... ligt er aan. Ik zie het in de teksten hierboven, de show, maar ik zie het niet in mijn eigen teksten. Misschien lokaal blind ofzo... in elk geval.. een paar voorbeelden.. Sam zijn moeder was ondertussen de keuken in gegaan en stond met een dikke frons de aardappelen te schillen. Het had iets geruststellends, haar handen die het mes behendig hanteerden. Hij ging naast haar staan, voelde zich klote, ‘Ga je mee? Dinsdag?’ wat is hier tell, en wat show? ik dacht de dikke frons van moeders is show, en de rest is allemaal tell zeker?Terwijl ik toch wel trots was op de emotie die ik er dacht in te leggen. Maar het is tell.. denk ik. Moet er dan hier meer show in? Zijn moeder las snel verder. Binnensmonds prevelde ze over de krant gebogen. Haar hoofd deinde met de zinnen mee. Sam zat op de bank, zijn maag draaide zich bijna binnenstebuiten, zo misselijk was hij. Hij hoorde wat flarden. tell, show, tell, tell, show, tell, tell. ( wat ik denk dat de zinsdelen zijn..) Heb ik het al door?

Lid sinds

15 jaar 8 maanden

Rol

  • Gewone gebruiker
5 juni 2009 - 9:22
De enige keten die een schrijver aan zijn enkels heeft, is correcte taal. Ik vind niet dat show en tell altijd gecombineerd moet worden. Soms wel, soms niet - het ligt er maar net aan wanneer je het van toepassing vindt. Zo ook met enkel show en zo ook met enkel tell. Soms past het tell-stuk van Jan en zijn hond Max in een geheel, omdat je ervoor kunt kiezen de plasronde niet zo lang te laten duren. Of omdat je het niet zo belangrijk acht - maar wél het meisje die hij dan tegenkomt. Na zo'n stuk zou je het kunnen opvolgen met een show-stuk waarin je het meisje beschrijft. Etc. Ik vind niet dat men kan zeggen dat het zo en zo moet. Je bent als schrijver een god en de wereld is van klei.

Lid sinds

15 jaar 7 maanden

Rol

  • Gewone gebruiker
5 juni 2009 - 9:24
Niks moet, maar ik wil het wel graag in de smiezen krijgen. Deze 'godin' wil boetseren met de klei. ;)

Lid sinds

18 jaar 5 maanden

Rol

  • Gewone gebruiker
5 juni 2009 - 9:35
In mijn romannetjes gebruik ik een combi van show en tell, waarschijnlijk meer tell omdat ik vermoed dat mijn stijl anders te vaag wordt. Ik hou ervan om laagjes in mijn boeken te verwerken (romannetjes en chicklit) en niet al die laagjes zijn essentiel om het verhaal te volgen.

Lid sinds

17 jaar 4 maanden

Rol

  • Gewone gebruiker
5 juni 2009 - 17:56
@Fimke: als je nou een als oefening probeert alle emoties te schrappen en die door handelingen te vervangen? Er serieus over nadenken en nog eens herschrijven. Dan bij proeflezen of me PB'en.

17 juni 2009 - 21:57
het blijft een lastig item. Bij veel show ben je geneigd in details te treden en teveel details verminderen weer de vaart. Ik ben sowieso een wat 'ouderwetse' schrijver ( dat is dus tell :nod: ) en dat breekt me op. Tegenwoordig moet alles blijkbaar snel. Korte zinnen, niet teveel details, niet teveel beschrijvingen. Ik wordt er wel eens een beetje moedeloos van. Want wát als het je stijl niet is? Moet je dan moedwillig de techniek toepassen? IK zeg overigens niet dat ik 'show' niet gebruik. Maar blijkbaar gebruik ik het te weinig naar de zin van redacteuren. Het is misschien goed om zelf eens heel bewust een boek te lezen en te kijken hoeveel en waar er show en tell in zit.

Lid sinds

17 jaar 8 maanden

Rol

  • Gewone gebruiker
19 juni 2009 - 5:57
Wat ik nu toch tegenkwam... Ik kan het alleen maar over "Don't show, don't tell" scharen. Uit Alice in Wonderland, Lewis Caroll. -They very soon came upon a Gryphon, lying fast asleep in the sun. (If you don’t know what a Gryphon is, look at the picture.)- Serieus... *hoofdschudt*

Cyd

Lid sinds

15 jaar 6 maanden

Rol

  • Gewone gebruiker
19 juni 2009 - 10:18
Het boek van Elizabeth Gilbert Eten, bidden en beminnen heeft talrijke voorbeelden van show. Ik heb de Engelse versie dus weet niet hoe het in het Nederlands vertaald is. Een voorbeeld: We are raised as a pair of junior Swiss army knives, born to multi task.

Set

Lid sinds

19 jaar

Rol

  • Gewone gebruiker
19 juni 2009 - 10:50
Show is toch niet alleen maar vergelijkingen trekken? Die indruk krijg ik soms een beetje, maar dat lijkt me niet terecht. Show is toch ook zoals dat voorbeeld uit 'het geheim van de schrijver' (even vrij vertaald, uit een warrig geheugen) waarin het verlaten steegje pas echt verlaten is doordat er een hondje doorheen loopt en een vuilnisbak omver loopt. Het geluid daarvan, de schrik van het hondje, versterkt de leegte eromheen.

Lid sinds

17 jaar 2 maanden

Rol

  • Gewone gebruiker
19 juni 2009 - 11:06
Ik zit in mijn werkkamer en hoor dat een van de luiken tegen een ruit van het huis klappert, ik weet niet welk van de vele het. ‘Verdorie,’ mopper ik hardop tegen zichzelf, ‘moet dat nu uitgerekend terwijl ik al die toetsen moet nakijken?’ Met een zucht kom ik overeind, strompel verstijfd de kamer uit en daal moeilijk de trap af. Mijn artritis speelt de laatste tijd weer behoorlijk op. Ik hoop dat dit niet zo doorgaat. Ik loop naar de achterkamer waar het geklapper vandaan komt. ‘Welja, ook dat nog. Het zwaarste luik natuurlijk.’ Een van de dubbele luiken van de openslaande deuren hangt scheef in zijn scharnieren. Normaal gesproken sluit ik alleen ramen en deuren als het avond is. Maar vandaag beukt de wind zo ongelooflijk hard, dat zelfs ik er bang van word en spijt heb dat ik mijn voorgevoelens niet achterna heb gelopen. Normaal gesproken ben ik van de duvel nog niet bang. ‘Nou Donar, je hebt het aardig op je heupen. Wat moet dat worden als je echt nijdig bent?’ Ik vraag het zonder een antwoord te verwachten. Het is een gewoonte om hardop tegen mezelf te praten, dan lijkt mijn huis niet zo leeg. Een felle bliksemschicht wordt gevolgd door een knetterende droge donderslag die de omgeving op zijn grondvesten laat schudden. Ik heb de wisselingen helemaal gelezen en nu vraag ik me in alle oprechtheid af of: ik hier alleen show alleen tell er afwisseling is in deiden en waar. :? Ik raak er helemaal van in de war.

Lid sinds

15 jaar 8 maanden

Rol

  • Gewone gebruiker
19 juni 2009 - 12:05
Ik heb de wisselingen helemaal gelezen en nu vraag ik me in alle oprechtheid af of: ik hier alleen show alleen tell er afwisseling is in deiden en waar. :? Ik raak er helemaal van in de war.
ik perpectief is natuurlijk een beetje moeilijk "showen" je gaat jezelf niet van buitenaf beschrijven. Dus moet je wel "tellen" dat je artritis hebt. Ik heb een mooi stukje gelezen van een Amerkiaanse schrijver die waarscuwt voor te veel ""show" . Het schijnt in Amerika in schrijverscurussen als heilig huisje gezien te worden. Wil ik wel opzoeken, als je wil. Het kwam er op neer dat je gedachten en (de meer gecompliceerde) gevoelens van je hoofdpersonen wel moet tellen. Omdat je anders allerlei gekronkel krijgt dat heel onnatuurlijk overkomt. Hij was dus ook boos op die schrijversscholen die mensen onnodig in verwarring brengen en met allerlei do's en dont's wegslepen van hun eigen schrijversstem.

Lid sinds

15 jaar 8 maanden

Rol

  • Gewone gebruiker
19 juni 2009 - 12:15
Ik heb een mooi stukje gelezen van een Amerkiaanse schrijver die waarscuwt voor te veel ""show" . Het schijnt in Amerika in schrijverscurussen als heilig huisje gezien te worden. Wil ik wel opzoeken, als je wil. Het kwam er op neer dat je gedachten en (de meer gecompliceerde) gevoelens van je hoofdpersonen wel moet tellen. Omdat je anders allerlei gekronkel krijgt dat heel onnatuurlijk overkomt. Hij was dus ook boos op die schrijversscholen die mensen onnodig in verwarring brengen en met allerlei do's en dont's wegslepen van hun eigen schrijversstem.
komt ie http://www.hatrack.com/writingclass/lessons/2000-… Ik ben een beetje huiverig om de link te plaatsen, omdat ze wellen zullen denken: "komt ie weer met zijn Orson Scott Card". Maar ik hou van zijn boeken en ik vind zijn tips ook goed. Je moet wel over twee dingen heen lezen: 1 zijn ego 2. hij benatwoord vragen van beginnende schrijvers, en dat zijn vaak fans. veel vragen en anwtoorden gaan dus ook over zijn boeken. Dat is lastig als je die niet kent. 3. o ja, het is ook nog eens in het Engels. weet dus niet of je er iets aan hebt.

Lid sinds

17 jaar 2 maanden

Rol

  • Gewone gebruiker
19 juni 2009 - 12:31
Ik heb dat hoodartikel gelezen en ik denk dat ik het met hem eens ben. Het hele sdt wordt hier vaak overdreven, vind ik. Prima, dat komt goed uit in mijn nieuwe stuk. Daar probeer ik afwisseling te brengen en dialogen te schrijven, het meeste eigenlijk. Nu de vraag, kun je uit het volgende stukje zien of ik die drie idd afwisselend gebruik? ‘Die ouwe, achterlopende knar weet dat ook niet, maar goed als het je geruststelt vraag ik het hem wel. Claire, wanneer komt hij weer?’ ‘Even denken, het is nu zondag, ik denk dat hij morgenmiddag wel weer even komt kijken, maandag komt hij meestal wel. Kun je zolang wachten?’ ‘Ja hoor kind, dat is goed. Ik ben moe en ik heb wat buikpijn. Kun je even een warme kruik klaar maken? Dat doet meestal goed op die vette lever van me.’ ‘Ik ga al,’ en ze is weg, naar de keuken veronderstel ik en nu ben ik even alleen met hem. ‘Het gaat helemaal niet goed met u hè?’ ‘Nee Ella, goed gezien. Zullen we straks even verder praten, zonder Claire erbij? Ik ben nu … te moe.’ Zijn oogleden vallen over zijn ogen heen en het lijkt wel alsof hij meteen vertrokken is, hij snurkt. Ik bekijk zijn ademhaling. Zijn pols is onregelmatig en meest zwak voelbaar met een enkele forse slag er tussendoor.

Lid sinds

15 jaar 8 maanden

Rol

  • Gewone gebruiker
19 juni 2009 - 12:58
Ik heb dat hoodartikel gelezen en ik denk dat ik het met hem eens ben. Het hele sdt wordt hier vaak overdreven, vind ik. Prima, dat komt goed uit in mijn nieuwe stuk. Daar probeer ik afwisseling te brengen en dialogen te schrijven, het meeste eigenlijk. Nu de vraag, kun je uit het volgende stukje zien of ik die drie idd afwisselend gebruik? ‘Die ouwe, achterlopende knar weet dat ook niet, maar goed als het je geruststelt vraag ik het hem wel. Claire, wanneer komt hij weer?’ ‘Even denken, het is nu zondag, ik denk dat hij morgenmiddag wel weer even komt kijken, maandag komt hij meestal wel. Kun je zolang wachten?’ ‘Ja hoor kind, dat is goed. Ik ben moe en ik heb wat buikpijn. Kun je even een warme kruik klaar maken? Dat doet meestal goed op die vette lever van me.’ ‘Ik ga al,’ en ze is weg, naar de keuken veronderstel ik en nu ben ik even alleen met hem. ‘Het gaat helemaal niet goed met u hè?’ ‘Nee Ella, goed gezien. Zullen we straks even verder praten, zonder Claire erbij? Ik ben nu … te moe.’ Zijn oogleden vallen over zijn ogen heen en het lijkt wel alsof hij meteen vertrokken is, hij snurkt. Ik bekijk zijn ademhaling. Zijn pols is onregelmatig en meest zwak voelbaar met een enkele forse slag er tussendoor.
Vooral dialoog, dit stukje. "dat naar de keuken veronderstel ik" vind ik heel zinnig gebruik van "tell". Anders wordt het: Ze is weg. Haar hakken klinken opeens hard op de tegelvloer. Dan klinkt er het geluid van een kraan die opengedraaid wordt. zijn oogleden vallen toe is "show"voor in slaap vallen. en dan gebruik je "feel": je voelt de pols (maar waarom schrijf je dan "bekijk zijn ademhaling"? PS zoals MichaM ook al schrijft. "Tell" moet geen taboe worden. Ik vind zijn vergelijking met zout heel treffend. Is nodig, maar teveel is smerig.