Zeven stijltips voor beginnende schrijvers

Veel schrijvers ondervinden problemen tijdens het schrijven van hun verhaal. Je zult veel horen praten over de ‘tone of voice’ en hoe die afgestemd moet zijn op jouw doelgroep. Maar hoe werk je eigenlijk aan zo’n abstract concept? Moet je altijd mysterieus, wetenschappelijk, komisch, griezelig of scherp zijn, of moet je het afwisselen? Schrijven Online biedt zeven heldere tips om aan de toon te werken die jou als schrijver het beste ligt.

1. Vermijd clichés

Je zal het wel vaker gehoord hebben. Clichés zijn veelal dooddoeners voor een verhaal en zullen, hoe mooi ze ook binnen een verhaal passen, vrijwel altijd de lezer tegen de borst stuiten. Met de toon is dit hetzelfde geval. Als jouw verhaal over een ruziënd stel gaat, probeer hier dan een draai aan te geven. De uitkomst van een ruzie is namelijk door de zinsopbouw of woordkeuze van de schrijver vaak te voorspellen.

Stel, het is al duidelijk geworden dat er spanning heerst tussen de man en vrouw. Dan laat de man plots een vaas vallen, de vrouw barst los en de man gaat ertegen in. Voor je het weet, staat de man op straat of heeft de vrouw een rode gloed op haar wang. In plaats daarvan kan je bijvoorbeeld de vrouw een indirecte, snijdende opmerking laten maken die niks met de vaas te maken heeft. De ruzie zit er dan aan te komen, dat voel je als lezer, maar je weet niet wanneer die komt. Wees onvoorspelbaar. Veelal maakt timing het verschil tussen een ogenschijnlijk saai en een intrigerend stuk.

2. Wees consequent

Zorg ervoor dat jouw eerst zin overeenkomt met de toon van de rest van het verhaal, en andersom. Neem de bekende openingszin van Nescio’s De Uitvreter: ‘Behalve den man, die de Sarphatistraat de mooiste plek van Europa vond, heb ik nooit een wonderlijker kerel gekend dan den uitvreter’. Op een poëtische, bijna abstracte manier krijgen we kennis van de verloop van het verhaal. Het zou dan ergerlijk werken als de rest van het verhaal heel oppervlakkig werd verteld.

Voor bijna elk verhaal kies je natuurlijk een andere toon, net zoals je niet op elke gelegenheid in dezelfde kleren loopt. Probeer echter in één verhaal niet af te wijken van de gekozen toon. Humor bijvoorbeeld is leuk in een verhaal, maar het botst als je daarna een onderwerp als verkrachting aansnijdt. Stel dat moment uit, verschuif of schrap het, zolang je er maar voor zorgt dat het past binnen de toon.

3. Schrijven is schrappen

Wederom een tip die veel schrijvers de tenen doet krommen. Evenals: ‘De eerste versie is altijd slecht’. Toch is het de waarheid. Zoals in de voorgaande tip werd uitgelegd kan je soms worstelen met een fragment dat simpelweg niet aansluit op de rest. In dat geval werkt schrappen vaak het beste. Zoals sommigen zeggen: ‘Je begint pas met schrijven zodra je gaat schrappen’.

Vooral als beginnend auteur klinkt schrappen erg negatief in de oren. Waarom al dat harde werk, waar je misschien een hele dag aan hebt besteed, zomaar naar de prullenbak verwijzen? Bedenk op zo’n moment dat zelfs de beste schrijvers toegeven dat ze veelal rotzooi schrijven. Probeer een saai fragment niet te verbeteren, maar gooi het in de versnipperaar. Wat overblijft is vaak des te beter zonder al die rompslomp eromheen.

4. Zorg voor voldoende spanning

Zonder spanning, zonder een conflict, is een verhaal nergens. Niemand wil een verhaal lezen waarin niets opmerkelijks gebeurt. Er moet een probleem zijn, een obstakel of een vraagstuk waardoor het hoofdpersonage in conflict komt met zijn omgeving. Zodra die spanning er is, wordt de toon vanzelf meegevoerd.

Schrijf je bijvoorbeeld een detectiveverhaal, dan zal er een geheimzinnige toon heersen. Het hoofdpersonage heeft theorieën, aanwijzingen, feiten die elkaar tegenspreken; alles houdt de lezer in spanning als het hoofdpersonage er alles aan doet om het probleem op te lossen. Zodra je gaat beschrijven hoe hij een avondje even tijd voor zichzelf neemt, verdwijnt de spanning en daarmee de toon.

5. Gebruik jouw stem

Hoewel er veel gediscussieerd wordt over of schrijvers hun meningen door moeten laten schemeren in hun werk, is het zonder twijfel van groot belang dat je jouw stem laat horen. Heeft jouw hoofdpersonage net zoals jij een hekel aan zuurkool? Laat hem dan niet simpelweg ‘Ik lust geen zuurkool’ zeggen, maar iets in de trant van: ‘Ga weg met die zure baggerslierten!’

Lezers kunnen zien wanneer een schrijver iets voelt bij wat hij schrijft. Emotie sijpelt uit de woorden alsof je de stem van de schrijver in je oor hoort fluisteren. Gebruik jouw mening om die van jouw personages vorm te geven, maar pas op voor onderwerpen of situaties die je zelf niet ervaren hebt. Als je een personage hebt die een broer verloren heeft, maar zelf niet weet hoe dit voelt, vraag het dan na aan iemand die dat wel weet.

6. Schemer de toon door in beschrijvingen

Vergelijk het verschil in ‘onder de grijze wolken’ en ‘onder een winters wolkenveld’. Hoe mooi een beschrijving ook kan zijn, als het enkel iets beschrijft zoals het is, dan verveelt het de lezer. Laat de bui van jouw personages doorschemeren in de beschrijving. Wordt jouw personage blij bij het zien van sneeuw? Laat het hem niet zeggen, maar schijn het door alles heen wat hij doet of denkt.

Toon komt pas echt naar voren zodra je zo specifiek mogelijk bent (maar niet meer beschrijft dan nodig is). Een zin als ‘Het behang in het trappenhuis hing in rafels aan de muren en het hout van de treden kraakte bij elke stap die ik zette’ zegt veel meer dan ‘Het trappenhuis was in vervallen staat’. Niet alleen weet je nu waarom het trappenhuis afgetakeld is, maar zet het ook een bepaalde sfeer neer.

7. Wees voorzichtig met gevoelige onderwerpen

Een probleem dat vaak voorkomt bij schrijvers is dat hun (negatieve) opvattingen over een lastig onderwerp te veel doorschemeren. Stel, je bent net ontslagen en je schrijft daar een verhaal over. Hoe je in geldnood komt, wat een klootzak jouw ex-baas is, hoe vervelend het is om nieuw werk te moeten. Lezers zullen zich hierdoor ongemakkelijk voelen, net zoals iemand zich ongemakkelijk voelt als een vreemdeling ineens over zijn slechte dag begint.

Om te voorkomen dat je jouw toon om zeep helpt door jouw eigen gevoelens, zal je eerst tot rust moeten komen. Probeer het onderwerp vanuit ander licht te aanschouwen, neem verantwoordelijkheid voor wat jij hebt gedaan en vraag je af waarom andere betrokkenen reageerden zoals ze dat deden. Beschrijf in gevoelige situaties wat er gebeurt en laat de lezer er iets bij voelen. In sommige gevallen zal je zelfs wat over jezelf leren.

Door: Reinoud Schaatsbergen