De blinde vlek van blanke schrijvers

Pulitzerprijs winnende auteur Junot Díaz ziet dat de standaard in de Verenigde Staten voor lezen en schrijven blank, man en hetero is. Nederland lijkt in vele opzichten op de Amerikaanse federatie, maar verschilt hier zichtbaar door de literaire migrantentrend van de jaren negentig.

Britse schrijvers Aminatta Forna en Daljit Nagra zijn het hier mee eens. ‘Het gebeurt te vaak dat uitgevers het eufemisme ‘smaak’ gebruiken om een gekleurde auteur af te wijzen,’ aldus Nagra. 'Wat ze eigenlijk willen zeggen als ze een gekleurde schrijver afwijzen is: ‘ik ben niet geïnteresseerd in teksten van minderheden’ en als er over ‘ras’ wordt geschreven door een zwarte of Aziatische dichter, dan wordt het vaak afgewezen door te zeggen dat het ‘al is gedaan’.’

Nederlandse migrantenliteratuur

Debuten van migrantenschrijvers werden aanvankelijk in de literaire wereld gezien als een fenomeen, iets wat snel verscheen en daarna ook snel verdween. Een hype in de jaren negentig van uitgevers om meer boeken te verkopen.

Verschillende stichtingen (waaronder Schrijven Online, voorheen Stichting Schrijven) steunden multiculturele kunstenaars door de kwaliteit van hun teksten te verbeteren en met hun werk naar buiten te treden. De Stichting voor Amateurkunst had een speciaal programma voor onder andere schrijvers van allochtone afkomst en er werden workshops georganiseerd genaamd ‘Schrijven vanuit verschillende culturele achtergronden’.

Tijdsbeeld

Niet iedereen vond dat een goed idee. Anil Ramdas, journalist en schrijver van Hindoestaanse afkomst, schreef over een ‘kermis van multiculturele manifestaties en bijeenkomsten, meestal georganiseerd door even enthousiaste als goedwillende en betuttelende geesten’ (NRC Handelsblad, 14-03-97).

Stephan Sanders mengde zich ook in de discussie: ‘Een paar jaar geleden ontstond de vrees dat allochtonen werden ‘doodgeknuffeld’. Deze gesubsidieerde knuffeldieren moesten leren op eigen benen te staan.’ Wat de bevordering van allochtonen aangaat, concludeert Sanders verder dat het uitgesloten was ‘dat beide groepen [vrouwen en allochtonen] iets op eigen kracht konden vinden of bereiken’ (De Volkskrant, 19-04-97).

Een journalist van het NRC zag dat toch anders en noemde allochtoon zijn als de belangrijkste wegen naar succes: ‘een al bekende naam, een pikant onderwerp, een leuk aangezicht of een niet-Nederlandse afkomst’ (NRC Handelsblad, 22-08-99).

Allochtone schrijvers van nu

Vanaf het huidige perspectief gezien is het niet een gebeurtenis van ‘één seizoen’ zoals sommige critici vreesden. Allochtone schrijvers waren niet alleen hip, maar ook kwalitatief sterk. Zo zijn Hafid Bouazza (Marokko), Kader Abdolah (Iran), Stephan Sanders (Jamaica), Abdelkader Benali (Marokko) en Mustafa Stitou (Marokko) nog steeds succesvolle schrijvers. Toch blijven schrijfopleidingen en -fora in Nederland behoorlijk blank.

Blinde vlek

De schrijver Junot Díaz merkte op bij zijn Amerikaanse opleiding (Master of fine arts: creative writing) dat er geen ‘gekleurde’ mensen waren. ‘Het was te blank en niemand zag dat als een groot probleem. De leerlingen hadden precies dezelfde blinde vlekken en aannames van de dominante cultuur aangaande ras, racisme, seksisme en heteronormativiteit, etc.’ Studenten praatten nooit over ras, behalve om te zeggen dat discussies over ras niet geschikt waren voor een ‘serieuze schrijver’.

Aminatta Forna, hoogleraar creatief schrijven aan de Bath Spa University, zegt dat Díaz het nog te mild stelt: ‘Het is geen blinde vlek waar we last van hebben, het is erger. Het is protectionisme. Bovendien, door te zeggen dat ras niet uitmaakt en cultureel perspectief irrelevant is, beweer je dat andersoortige schrijvers niks nieuws te zeggen hebben.’

Vooroordelen

‘We worden vaak beschreven als performancedichters en ons werk als 'levendig',’ aldus Nagra. ‘Ik voel me gefrustreerd dat we zelden worden gewaardeerd voor de inhoud van onze poëzie, die wordt gezien als een exotische curiositeit. Dat komt ook door onszelf. Bepaalde Aziatische en zwarte mensen zijn deels verantwoordelijk voor de situatie omdat ze de dominante blanke stijl imiteerden zonder een manier te vinden om het uit te dagen: soms bleven we onszelf zodat we erbij horen.’

Wat vind jij?

In een eerder artikel pleitte Jolien Janzing voor een literaire prijs voor vrouwen omdat er zo weinig prijzen naar vrouwelijke auteurs gaan, terwijl de Nederlandse schrijfgemeenschap voornamelijk bestaat uit blanke vrouwen. In het forum van Schrijven Online kwamen gebruikers tot de conclusie dat het niet zou helpen om een prijs voor alleen vrouwenliteratuur uit te reiken.

Een prijs voor allochtonen lijkt dan ook geen oplossing om de schrijfgemeenschap wat kleuriger te krijgen. Dus misschien is het beter eerst te kijken naar de oorzaak.

Hoe komt het dat er zo weinig gekleurde en allochtone schrijvers zijn? Deel jouw speculaties op het forum.