Klopt. Weghalen en toevoegen, soms de woordjes veranderen, etc.

Maar weghalen is het moeilijkste. Een woord toevoegen is meestal geen probleem. Maar net dat ene zinnetje er niet bij zetten. Net dat ene woord vervangen, waardoor het andere er niet meer staat. Als je weghaalt moet je iets opgeven en dat is de kunst.

Mwoah. Je kunt niet alleen ritme creëren door weg te laten. 50 procent is weglaten en 50 procent is toegevoegen. Overigens staat ritme niet op zichzelf. Er speelt zich feitelijk een probleem met drie variabelen af; de inhoud van de tekst, het ritme én de toon. Je kunt een zin opstellen met een perfect ritme. Maar dat wil niet zeggen dat de toon dan goed is. Toon heeft dan nóg iets meer met dicht te maken dan ritme. Ik heb niet zoveel verstand van muziek, maar het ritme is eigenlijk wat zo'n beetje constant blijft in het boek, de onderliggende vaste beat. Toon is het overige geheel van muziekinstrumenten, die een zin pas écht doet leven. Het is de uithaal in de woorden, of juist de demping van de klank. Toon is overigens makkelijker te creëren dan ritme. In het (vertaalde) stukje van Shakespeare kun je zien dat de toon ervan behoorlijk krachtig is. Het ritme is echter niet perfect, maar om ritme perfect te krijgen, zonder leesbelemmering, zul je constant moeten herschrijven en bijschaven. Er zitten helaas maar 24 uur op één dag. Sommige schrijvers hebben ook een zeer matig ritme in hun boeken, en hebben literaire meesterwerken geschreven. Toon & ritme zijn samen een krachtig wapen. Maar kunnen niet los gezien worden van de inhoud van de zinnen. Je kunt een zin opstellen met het perfecte ritme en de perfecte toon. Maar zonder inhoud zegt het niet veel. Eén ding is wel zo: hoe vloeiender een ritme, hoe groter de kans dat de lezer in het verhaal wordt ingezogen.

Daar heb je zeer zeker gelijk in. Dat is dan ook weer de keerzijde van ritme. Vaak is het zo, dat hoe beter het ritme, hoe minder adempauzes tussen de zinnen door. De zinnen gaan dan roetsj, in één keer door. Het is maar wat je als schrijver voor ogen hebt. Maar ik prefereer liever een goed ritme met weinig adempauzes dan een slecht ritme met veel adempauzes. ''Adempauzes'' zou je ook op een andere manier kunnen bezien; het snel overschakelen van de schrijver naar nieuwe situaties. Dan gaat de schrijver tsjak-tsjak, eigenlijk van de hak op de tak van de ene naar de andere situatie. Ik persoonlijk hou daar niet van.

Je kunt een zin opstellen met een perfect ritme. Maar dat wil niet zeggen dat de toon dan goed is. Toon heeft dan nóg iets meer met dicht te maken dan ritme. Ik heb niet zoveel verstand van muziek, maar het ritme is eigenlijk wat zo'n beetje constant blijft in het boek, de onderliggende vaste beat. Toon is het overige geheel van muziekinstrumenten, die een zin pas écht doet leven. Het is de uithaal in de woorden, of juist de demping van de klank. Toon is overigens makkelijker te creëren dan ritme.

Naar mijn idee verwar je toon en ritme. Een boek dat in een en hetzelfde ritme geschreven wordt? Dat lijkt me nou net niet de bedoeling. Het ritme van spanning is anders dan het ritme van ontspanning. Het ritme van zoeken is anders dan het ritme van vinden. Het ritme aan het begin moet anders zijn dan het ritme in het middendeel en dat moet weer anders zijn dat het ritme aan het eind. Er is wel een onderliggende beat, maar die moet juist variëren al naar gelang de inhoud 'vraagt': dat wat geschreven én gesuggereerd wordt.

Dat klopt, dat het ritme hier en daar versneld binnen een zin, tussen zinnen of tussen hoofdstukken. maar over het algemeen zie je in één boek continu een onderliggend, zelfde ritme. Een boek van Mülisch heeft min of meer het hele boek lang hetzelfde soort grondritme (hier en daar versnelt ie iets, hier en daar vertraagt ie, maar heel het boek gezien heeft ie hetzelfde soort ritme). Zelfde geldt voor een schrijver als Ellis, of andere schrijvers. De toon heeft vooral te maken met de kracht van een woord, de beklemtoning ervan. Het heeft met dingen als jambes en dergelijke te maken. Dat is de toon.

Verwarren jullie ritme hier niet met tempo? Een ritme kan vloeiend zijn of bijvoorbeeld 'staccato'. Het laatste wekt de indruk het tempo te versnellen, terwijl tempo volgens mij ook wordt beinvloed door bijvoorbeeld lengte van woorden en zinnen. Ritme kan je niet versnellen; ik vergelijk het hier even met muziekmaten. Het is in een bepaalde maat geschreven, óf niet. Verander je binnen een zin van ritme, zal dit alleen een heel rommelige indruk geven. En met een vloeiend ritme kan je toch tempoversnelling bereiken, namelijk met de snelheid waarmee je nieuwe gebeurtenissen opvoert. Een boek waarin geen enkele tempoversnelling voorkomt zal al snel saai overkomen. Dan kan je het ritme veranderen wat je wil, maar hat zal niet genoeg zijn. Anderen zeiden hier ook al iets over, maar ik zag hier weer het woord ritme i.p.v. tempo, vandaar. Niet dat het me stoort hoor, het zet me aan het denken. Als er iets aan het ritme hapert, zal een 'leek' dit waarschijnlijk ook bestempelen met 'het loopt niet lekker' of 'op de een of andere manier leest het niet lekker weg'. Ik heb hier en daar nog even op proeflezen gekeken, en dit blijkt toch meestal wel op te gaan. Diep vanbinnen weet elke schrijver dat natuurlijk, maar het is altijd weer leuk om het te zien.

Je hebt helemaal gelijk. Ik heb me vergist. Ik zat al te malen dat er iets niet klopte aan mijn analyse. Dank dat je de boel hebt verhelderd. Er is tempo. Er is toon. En er is ritme. En volgens mij - correct me if i'n wrong - vindt tempo plaats op zinsniveau, of misschien hooguit enkele zinnen, blijft het ritme gedurende het hele boek ongeveer vast, en vindt toon op woordniveau plaats. Ik denk dat je de toon het best kunt omschrijven door bijvoorbeeld een woord te pakken, en een deel daarvan schuingedrukt te maken, bijvoorbeeld het woord: ''afzakken'', en dan de eerste twee letters ''af'' schuingedrukt maken, en dan hoor je een andere toon. Maar je hoeft een woord niet schuingedrukt maken om in verschillende zinnen te horen dat ie een andere toon krijgt. Maar goed, ik denk dat dichters hier veel meer verstand van hebben. Maar als jij hier je licht op wilt schijnen wiske, hoor ik dat graag.

Ik vind het een zeer belangrijk thema, ook zeer zeker voor schrijvers. Omdat, zoals bekend, ik zeer veel waarde hecht aan het meevoeren van de lezer (ik laat het woord emotie nu maar even buiten beschouwing). Ritme, toon en tempo zijn daarbij cruciaal. Waarom zijn ze cruciaal? Omdat een tekst meer is dan enkel gedrukte letters op een witte bladzijde. Tekst kun je zichtbaar maken (door het 3d-effect, waar ik nog een keer een topic over ga maken), maar ook hoorbaar maken. En tempo, ritme en toon zijn daar cruciale attributen in.