De roman is dood (dit keer echt)

Literaire fictie was eens het centrum van de cultuur. Maar niet langer: in het digitale tijdperk krimpt niet alleen de fysieke boekenmarkt, ook het hele idee van ‘moeilijke’ romans wordt uitgedaagd, volgens schrijver Will Self.

Veranderend literair landschap

‘De literaire roman als een kunstwerk en een narratieve kunstvorm die centraal staat in onze cultuur is stervende,’ aldus Self. ‘Ik bedoel niet dat al het verhalende proza stervende is, de kidult jongen-tovenaar roman en de soft sadomasochistische porno zijn duidelijk in onbeschoft goede gezondheid. Ook wil ik niet zeggen dat serieuze romans niet meer worden gelezen of geschreven.’

Het is anders dan in de tijd waarin Self opgroeide. ‘Degene die de hoge kunsten verwerpen, voelen niet alleen het recht om hun meningen te geven, maar voelen zich daar ook volstrekt gerechtvaardigd in. Het gaat verder: het kenmerk van de hedendaagse cultuur is een actieve weerstand tegen moeilijkheden in al zijn esthetische uitingen, begeleid door een gevoel van wrok dat zich vermengt met politiek elitarisme.’ Het kan zijn dat het  voorkomt dat een groot aantal mensen de confrontatie met zeer reële economische ongelijkheid en politieke privileges uit de weg gaat, vreest Self.

De toekomst van de serieuze roman

‘Er is een vraag die je jezelf moet stellen om vast te stellen of de serieuze roman nog zijn culturele status en centrale positie zal behouden in de komende twintig jaar: Als je accepteert dat tegen die tijd het overgrote deel van de tekst wordt gelezen in digitale vorm verbonden met het web, geloof je dan ook dat die lezers vrijwillig hun connectiviteit uitschakelen? Als het antwoord nee is, dan is de dood van de roman verzegeld door je eigen antwoord.’

In een recent artikel in The New Yorker over het Amazon-fenomeen erkent George Packer de invloed op de uitgeverswereld van digitale tekst: de daling in fysieke verkoop en het verdwijnen van de zogenaamde ‘poortwachters’, redacteuren en critici die door de oceaan van literaire inhoud zeven voor werken van waarde. Hij voorziet een meer gepolariseerde wereld waarin de bestsellers nog meer verkopen en waarin de digitale oceaan bruist met onmiddellijk toegankelijke en bijna gratis teksten. ‘Je ziet nu al dat op de lange termijn het medium het wint van de boodschap.’

Tip voor romanschrijvers

Wanneer romanschrijvers Self vragen voor loopbaanadvies, zegt hij altijd hetzelfde: ‘Wil je niet twintig tot dertig jaar van je volwassen leven eenzaam opgesloten zitten? Hou je niet van het geluid van stilte? Laat het idee dat je schrijver wil worden dan varen.’

De meeste mensen die zich opgeven voor creatief schrijven cursussen hebben geen idee hoe het schrijversleven eruit ziet, beweert Self. ‘Het enige wat ze opmerken is dat de droom van bekende schrijvers uitkomt: ze creëren wat ze willen en leven van het geld dat ze daarmee verdienen. In een maatschappij waarin ieder z’n  tijd wordt toegeëigend en meestal wordt gebruikt voor activiteiten die weinig menselijke of spirituele waarde hebben, is de ideale vorm van het schrijversleven verguld met een soort verwondering.’

De ironie is dat aspirant schrijvers zich aanmelden voor de belofte van zo’n gouden carrière terwijl hun kansen gestaag afnemen. Een nog wredere ironie is dat de instructies die ze krijgen nog oubollig zijn en tegen de interactieve werken zijn die de cultuur verlangt.

‘Serieuze romans zullen blijven,’ stelt Self. ‘Maar het zal een kunstvorm zijn die op een lijn komt te staan met het schilderij op de ezel en klassieke muziek: beperkt tot een bepaalde sociale en demografische groep. Of ik me gedeprimeerd voel door dit vooruitzicht? Nee, niet bijzonder, behalve bij de gelegenheden dat ik te diep inadem en stik in mijn eigen decadentie.’